Przyczynki

I znów Jakub Haur. Tym razem jego pierwsze dzieło "Ziemiańska generalna ekonomika obszernieyszym od przeszley edycyey stylem supplementowana i we wszystkich punktach znacznie poprawiona". Dzieło poświęcone Janowi III, wydane w 1679 r. Zawiera porady w zakresie budownictwa, architektury, geometrii i leczenia końskiej fluksji. Cudne dzieło, aczkolwiek kalendarz w egzemplarzu przeze mnie posiadanym kończy się na lipcu. A szkoda. Przy okazji - poluję obecnie na Ignacego Krasickiego "Zbiór potrzebniejszych wiadomości", bo o "Nowych Atenach" Benedykta Chmielowskiego nie mam co marzyć. Ale wracam do Haura. Zacznę od geometrii.
Kat prosty, po łacinie, Angulus Rectus, iest ktory wyraża linia .... (wyraz trudny do odczytania): iaki iest w przytoczonym abrysie A.B.D., abo też A.B.C.
kat ostry, to iest Angulus Acutus, iest mnieyszy a niżeli Angulus Rectus, kat prosty, iaki iest w tym wizerunku E.F.D.
Kat zaś tępy Angulus Obtufus, większy iest a niżeli prosty Angulus rectus, taki iest E.F.G.
Tryanguł, iest figura ze trzech liniey z sobą się wszędzie tykaiąca): iaki iest A.B.C. y zowie się Tryangulus Rectilineus.
Inszy zaś iest Tryangulus Rectangulus, klin prosto węglasty z liniey perpendykularney pochodzący. taki iest E.D.F.
Kwadrat jest figura o czterech katach prostych, wszystkie cztery linie abo latera rowne maiąca: to iest tak długa, iako i szeroka iako iest w tym wizerunku D.
Paralleogrammum iest Figura dłuższa, a niżeli szersza, o czterech katach prostych, iako widzisz A.
Trapezyum, iest Figura 4.katna nierowna y nie iednakowa od swoich stron odległa iaka to jest wyrażoną,...
Multangulum abo multilaterum, iest Figura więczcy a niżeli 4.katow liniey albo stron w sobie maiąca, iako iest ta irregularis.
Zwróciłam uwagę na pisownię "abo" - w tekście przytoczonym tylko raz pojawia się "albo", w pozostałych przypadkach jest "abo". Pomyłka drukarska czy niekonsekwencja autora? Geometria pojawia się w części dotyczącej budownictwa. Po geometrii następują: Części, te należą Instrumenta do wymiaru potrzebne.
Passus to iest krok, iest ktory ma w sobie stop 5, to iest kiedy człowiek rozszerzonemi nogami tak stapi szeroko że się pięta pocznie podnaszać.
Staie, ma w sobie krokow takich 125, to iest stop 62,5 łokci 156.
Militaria. Mila Polska, Niemiecka, y Hiszpanska ma staie 32. uczyni krokow 4000.
Milla Wielkopolska, Ruska, Węgierska ma staie 40, uczyni krokow 5000.
Mila Włoska ma staie 8, uczyni krokow 1000.
Mila Francuska staie 15, uczyni krokow 1875.
Orgia albo sażeń iest, kiedy człowiek obie ręce iako może naylepiey wyciągnie, a taka miara bywa w Gorach, zowią ią też ... abo latr.
Sażeń ma zawierać w sobie łokci 4. pedes abo stopni 6.
Stopa ma dłoni 4. Dłoń ma palców 4. Palec zaś ma Ieczmiennego ziarna 4. łokieć ma w sobie stopę 1/2. Spitama albo piędzi większych 2. a mnieyszych 6. Piędż ma w sobie palcow 12.
Pertyka iest pręt mierniczy, ktory ma w sobie wszerz, y wzdłusz łokci puł osma kwadratowych kupieckich, nazywa się pospolicie Polko.
Virga albo laska ma w sobie prętow to iest pertyk 2. łokci zaś czyni 15.
Sznur albo korda ma w sobie virgas lasek 3. Pertyk 6. łokci 45.
Łan Frankoński zamyka w sobie Polek albo Pertyk 12960, ieden rachuiąc po łokci 7 1/2, uczyni in summa łokci ad proportionem Pertyk 97200.
Chełmiński łan ma mieć w sobie Morgow 30. Morga zaś lasek abo Prętow ma 30. wzdłusz rachuiąc po łokci 7 1/2. facit 6750, w szerokości łokci 225.
Kmieczy Łan to potrzeba wiedzieć iż w Polscze nie iest iednakowy, y nie rowny, bo w Podgorzu chłopi dzierzą łany, w ktorych iest rożność, czasem nie znayduie się i ćwierć Krolewskiego łana Frankońskiego, a przecie ię łanami zowią.
Z przyjemnością i ciekawością się nad tym tekstem pochylam, choć czasem i lupa w odczytaniu nie pomaga. Ale bawię się wyśmienicie. Stopa bowiem posiada dłoni cztery, a dłoń każda palców cztery. A palec to miara ziarna: cztery ziarna jęczmienne w palcu się mieszczą. I przypomniałam sobie ..." Patrz, oto na miarę ćwieczek, cal gruby, długi trzy cale. W każde z makowych ziareczek wbij mi takie trzy bratnale"... (cytat z pamięci, może być niedokładny). I aż mnie korci, aby to pomierzyć i posprawdzać. Tylko gdzie ja ziarno jęczmienia znajdę?